اوپنهایمر دنیا را نابود نکرد - وبلاگ نخبگان

به گزارش وبلاگ نخبگان، اکران جهانی فیلم اوپنهایمر، اثر کریستوفر نولان، دقیقا از یک هفته قبل (21 ژوئیه 2023) شروع شده است. فیلم نو نولان بر اساس کتاب پرومتۀ آمریکایی ساخته شده است. پرومتۀ آمریکایی بیوگرافی رابرت اوپنهایمر است که در سال 2005 منتشر شده، ولی نویسندگانش (کای بیرد و مارتین شروین) از سال 1980 درگیر نوشتن آن بودند.

به گزارش عصر ایران، در واقع این دو نویسنده 25 سال از عمرشان را صرف تحقیق و نگارش این کتاب کردند و اثری درخور و گران سنگ دربارۀ یکی از مهم ترین فیزیک دانان قرن بیستم پدید آوردند. کتاب آن ها در سال 2006 برندۀ جایزۀ پولیتزر در زمینۀ زندگی نامه نویسی شد و جوایز متعدد و مهم دیگری نیز به دست آورده است. آن ها برای نوشتن این کتاب با صد ها نفر مصاحبه نموده بودند.

مجلۀ ورایتی تخمین زده فیلم اوپنهایمر باید حداقل 400 میلیون دلار در سراسر جهان فروش داشته باشد تا به سودآوری برسد. سکانس مربوط به آزمایش ترینیتی، که سکانسی شگفت انگیز هم از آب درآمده، با استفاده از مواد منفجرۀ هسته ایِ واقعی ساخته شده است؛ بنابراین بی علت نیست که هزینۀ ساخت فیلم بالا بوده. این سکانس احتمالا مجذوب نماینده ترین سکانس فیلم است.

آزمایش هسته ای ترینیتی، نخستین آزمایش انفجار سلاح هسته ای بود که در ساعت 5:29 بامداد 16 ژوئیه 1945 در صحرای خورنادا دل موئرتو انجام شد. از این آزمایش در واقع شروع عصر اتم بود. بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی چند هفته پس از این آزمایش صورت گرفت. بمب اتمی Gadjet یا ابزار که در آزمایش استفاده شد، حدود 22 کیلوتن تی ان تی انرژی آزاد کرد.

شاید مهم ترین نکتۀ علمی در فیلم اوپنهایمر مربوط به همین آزمایش ترینیتی باشد. استنسی سواف اولام، ریاضیدانی که یکی از اعضای تیم اوپنهایمر بود، در محاسباتش به این نتیجه رسیده بود که انفجار بمب اتم ممکن است انفجاری بی خاتمه باشد و نه فقط محدودۀ مد نظر، بلکه کل کرۀ زمین را نابود کند.

محاسبات او دال بر این بود که اگر پس از انفجار بمب اتم، نوترون ها به هستۀ اتم برخورد نمایند، نوترون هایی را آزاد می نمایند که به هستۀ سایر اتم ها برخورد خواهند کرد و این واقعه معنایش این بود که واکنش زنجیره ای متوقف نخواهد شد و انفجار اتمی، سراسر کرۀ زمین را در بر می گیرد و تخریب می نماید.

اوپنهایمر برای مشورت دربارۀ این مشکل، نزد اینشتین رفت و از او خواست که محاسبات ریاضی مربوط به این احتمال را انجام دهد. ولی اینشتین هم، به قول خودش، مثل اوپنهایمر از ریاضیات متنفر بود و وقتی فهمید هانس بیته (فیزیکدان) مشغول کار کردن روی این موضوع است، به اوپنهایمر اطمینان داد که بیته حقیقت مطلب را معلوم خواهد نمود.

با این حال نتیجۀ محاسبات بیته این بود که احتمال واکنش زنجیره ایِ بی خاتمهِ انفجار اتم ها نزدیک به صفر است. اینکه احتمال نابودی کرۀ زمین نزدیک به صفر است، اگرچه امیدوارنماینده بود، ولی مایۀ راحتیِ خیال نبود.

اینشتین به اوپنهایمر گفت اگر واکنش زنجیره ای متوقف نگردد، ممکن است اتمسفر را مشتعل کند. یعنی انفجار اتمی، جو کرۀ زمین را هم به آتش بکشد! کمی قبل از آزمایش ترینیتی، انریکو فرمی: فیزیکدان ایتالیایی و یکی از اعضای تیم اوپنهایمر، در حضور لسلی گرووز: مقام نظامی مافوق اوپنهایمر، به احتمال آتش گرفتن هوا اشاره نمود.

گرووز در خلوت از اوپنهایمر پرسید منظور فرمی چه بود؟ اوپنهایمر هم شرح داد که قصه چیست. وقتی گرووز فهمید احتمال نابودی کرۀ زمین نه صفر، بلکه نزدیک به صفر است، خودش بهتر از هر کسی می دانست که نمی تواند دو ساعت قبل از نخستین آزمایش اتمی در تاریخ بشر، پروژۀ ساخت بمب اتمی را متوقف کند.

او فقط گفت: منظورت این است که وقتی آن دگمه را فشار دهیم، ممکن است کل جهان را نابود کنیم؟ احتمالش صفر باشه خوبه. اوپنهایمر هم گفت: تا یک ساعت و 58 دقیقۀ دیگر معلوم می گردد!

به هر حال به علم اطمینان کردند و آن اندک احتمال نابودیِ بشریت را نادیده گرفتند و آزمایش ترینیتی انجام شد؛ آزمایشی که حقیقتا انفجار نور بود. آن نور بزرگ و شگفت انگیز، سپس صدایی مهیب. ورود به عصر اتم و شروع جهانی تازه و ترسناک. ترسی که از نظر مدافعان سلاح های اتمی، مانع از آن شده که انسان ها با تمام قوا با یکدیگر بجنگند. اما هیچ تضمینی در کار نیست که همواره خشم مغلوب و ترس غالب باشد.

فیلم اوپنهایمر مثل فیلم میان ستاره ای دقت علمی بالایی دارد. میان ستاره ای به لحاظ علمی شاید مهم ترین فیلم کریستوفر نولان باشد. وجه مشترک دیگر اوپنهایمر و میان ستاره ای، استفادۀ زیاد از موسیقی است. موسیقی جادوییِ فیلم میان ستاره ای را هانس زیمر نابغه ساخته. موسیقی مرموز اوپنهایمر هم، که در بیشتر سکانس های فیلم جاری است، با ماهیت پر رمز و راز بمب اتمی و فیزیک کوانتوم تناسب دارد. لودویگ گورانسون آهنگساز اوپنهایمر است.

اوپنهایمر فیلمی است که برای فیزیکدانان و دانشجویان و علاقه مندان به فیزیک و تاریخ علم، جاذبه ای دوچندان دارد. مشاهدۀ اینشتین در فیلم، گفت وگوی اینشتین و اوپنهایمر، قدم زدن اینشتین و کورت گودل، حضور نیلز بور در محل کار اوپنهایمر و حرف زدن آن ها دربارۀ هایزنبرگ، همگی برای مشتاقان علم و تاریخ علم مجذوب نمایندهیت دارند. اگرچه در تیم اوپنهایمر دانشمندان مهم دیگری هم بودند که در این نوشته نیز به نام دو سه نفر آن ها اشاره شد.

پس از نامه ای که آلبرت اینشتین و لئو زیلارد در سال 1939 برای فرانکلین روزولت - رئیس جمهور وقت آمریکا - نوشتند، پروژۀ منهتن شروع شد. این پروژه از سال 1942 تا 1946 زیر نظر ژنرال لسلی گرووز پیش می رفت. 130 هزار نفر در این پروژه استخدام شدند و هزینۀ کل پروژه 2 میلیارد دلار شد که معادل است با 23 میلیارد دلارِ سال 2018.

بازی کیلین مورفی در نقش اوپنهایمر و مت دیمون در نقش لسلی گرووز، جزو نقاط قوت فیلم کریستوفر نولان است. فلورنس بیو در نقش معشوقه و امیلی بلانت در نقش همسر اوپنهایمر نیز باعث شده اند نسخه های قابل دانلود فیلم برای ما ایرانیان، نسخه هایی سانسورشده باشند!

داوری دربارۀ نقش اوپنهایمر در جنگ جهانی دوم، امر دشواری است و به نظر می رسد فیلم نولان هم قضاوتی دربارۀ او نمی نماید و آن را به بینندگان و آیندگان وامی گذارد. اگر بمب اتمی ساخته نمی شد، قطعا تعداد قربانیان جنگ جهانی دوم بیشتر می شد. اما انکار نمی توان کرد که بمب اتمی هزاران کودک بی گناه را در ژاپن به کام مرگ فرستاد.

از سوی دیگر، اوپنهایمر در جایی از فیلم به یکی از دانشمندان مردد در پیوستن به پروژۀ منهتن، می گوید اگر ما به سلاح هسته ای برسیم، معلوم نیست چطور از آن استفاده می کنیم، ولی اگر هیتلر به سلاح هسته ای برسد، معلوم است که چطور از آن استفاده می نماید.